Η Περιφερειακή Ενότητα Κοζάνης είναι η μεγαλύτερη της Περιφέρειας Δυτικής Μακεδονίας και καλύπτει το ανατολικό τμήμα της. Πρόκειται για ένα μεγάλο λεκανοπέδιο που αγκαλιάζεται από τα επιβλητικούς ορεινούς όγκους της Λάρισας, της Πιερίας, της Ημαθίας, αλλά και από τα Κοζανίτικα βουνά, τα Καμβούνια, το Σινιάτσικο, τον Μπουρίνο και το Βόιο. Οι ορεινές και οι ημιορεινές εκτάσεις καλύπτουν το 74% της συνολικής έκτασης του νομού, που χαρακτηρίζεται από έντονες αντιθέσεις. Στις πεδινές περιοχές στη λεκάνη Πτολεμαίδας-Κοζάνης χτυπά η ενεργειακή καρδιά της χώρας με τα ορυχεία λιγνίτη και τα θερμοηλεκτρικά εργοστάσια της ΔΕΗ, που αναπόφευκτα έχουν επιβαρύνει το φυσικό περιβάλλον της περιοχής. Αντίθετα γύρω από το Βελβεντό η αγροτική παραγωγή είναι αυτή που πρωταγωνιστεί ως πυλώνας της τοπικής οικονομίας με σημαντικότερα προϊόντα τα ροδάκινα και τον κρόκο. Τα ορεινά του νομού, όμως, είναι αυτά που κρύβουν τους πιο μαγευτικούς τόπους. Η ανεξερεύνητη φύση, η άγρια ομορφιά των βουνών, οι βιότοποι του Αλιάκμονα και το εντυπωσιακό οικοσύστημα της τεχνητής λίμνης Πολυφύτου, αλλά και η φυσική και αρχιτεκτονική πανδαισία των ορεινών χωριών δημιουργούν ένα περιβάλλον σαγηνευτικό, η εξερεύνηση του οποίου αποτελεί μοναδική εμπειρία.
Η Κοζάνη, η έδρα της Περιφερειακής Ενότητας, είναι μια σύγχρονη και ταχέως αναπτυσσόμενη πόλη, που αν και χαρακτηρίζεται από απουσία οργανωμένης ρυμοτομίας και αρχιτεκτονική αναρχία, διαθέτει αξιόλογα στοιχεία. Ίσως το πιο αξιόλογο είναι η κουλτούρα των ντόπιων, αυθεντικών ανθρώπων, που συντηρούν της παραδόσεις και τα έθιμα και ξέρουν να οργανώνουν γιορτές και γλέντια, ενώ διαθέτουν μια αξιοσημείωτη αίσθηση του χιούμορ, που αναδεικνύεται στο έπακρο την περίοδο των Αποκριών, ίσως την καλυτερη εποχή να επισκεφθεί κανείς την Κοζάνη.
Μια εντελώς διαφορετική εικόνα αστικού περιβάλλοντος αντικρίζει κανείς στη Σιάτιστα, μια πόλη με ιδιαίτερη φυσιογνωμία που ξεχωρίζει για την αρχιτεκτονική της κληρονομιά. Τα μοναδικά Αρχοντικά της, κτισμένα σαν κάστρα, μαρτυρούν την ακμή των περασμένων αιώνων και εντυπωσιάζουν με τον εσωτερικό τους διάκοσμο, ενώ οι μεταβυζαντινές εκκλησίες καθηλώνουν με την υποβλητική μορφή τους και τη μοναδική τους ατμόσφαιρα.